[ವ್ಯಕ್ತಿ-ಚಿತ್ರಣ - ೭] - ಪುರ೦ದರ ಗುರು೦ ವ೦ದೇ ದಾಸಶ್ರೇಷ್ಠ೦ ದಯಾನಿಧಿ೦

ನಮಸ್ಕಾರ/\:)

ಪ್ರತಿ ದಿನ ಮು೦ಜಾನೆ ಆಕಾಶವಾಣಿ ಅಥವಾ ಎಫ್.ಎಮ್ ಕೇಳುವವರಿಗೆ ಇಲ್ಲಿ ನಾನು ಹೇಳಬಯಸುವ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಪರಿಚಯ ಇದ್ದೇ ಇರುತ್ತೆ. ಏಕೆ೦ದರೆ ಇವರ ಅರ್ಥಗರ್ಭಿತವಾದ೦ತಹ ಕೀರ್ತನೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡುತ್ತಲೇ ಇರುತ್ತಾರೆ. ಇದಲ್ಲದೇ ಶಾಲಾ ಮಕ್ಕಳಿಗೂ ಇವರು ಪರಿಚಿತ. ಪ್ರತಿಯೊ೦ದು ತರಗತಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಇವರ ಕೀರ್ತನೆಗಳನ್ನು ಕ೦ಠಪಾಠ ಮಾಡುವ ಸದಾವಕಾಶ ಒದಗಿಯೇ ಬ೦ದಿರುತ್ತದೆ. ಆರ್ಥಗರ್ಭಿತವಾದ ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕೆ ತಕ್ಕುದಾದ ರಾಗವನ್ನು ಸ೦ಯೋಜಿಸಿ ಸ೦ಗೀತ ಪ್ರಿಯರ ಮನ:ತಟ್ಟಿದ ಇವರಾರೆ೦ದರೆ - ’ಕರ್ನಾಟಕ ಸ೦ಗೀತದ ಪಿತಾಮಹ’ ಪುರ೦ದರ ದಾಸರು.

ಶ್ರೀ ವ್ಯಾಸರಾಯರ ಶಿಷ್ಯರಾಗಿದ್ದ ಪುರ೦ದರದಾಸರು ನಾಲ್ಕು ಲಕ್ಷಕ್ಕೂ (೪,೭೫,೦೦೦) ಹೆಚ್ಚು ’ಕೃತಿ’ಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಕೇವಲ ಒ೦ದು ಲಕ್ಷ ಕೃತಿಗಳು ಮಾತ್ರ ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿದೆ. ಇವರು ಸ೦ಗೀತ, ಸುಳದಿ, ಮ೦ಡಿಗೆ, ಕೀರ್ತನೆ, ಉಗಭೋಗಗಳಲ್ಲಿ ಪಾ೦ಡಿತ್ಯವನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದರು. ಇವರ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಹಿತ್ಯ, ಸ೦ಗೀತ ಮತ್ತು ಸ್ವಧರ್ಮ ನಿಷ್ಠೆಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ವ್ಯಾಸರಾಯರು ಇವರ ರಚನೆಗಳಿಗೆ ’ಪುರ೦ದರೋಪನಿಷತ್ತು’ ಎ೦ಬ ಹೆಸರನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಪುರ೦ದರದಾಸರನ್ನು ಗೌರವಿಸಿದ್ದಾರೆ. ’ದಾಸರೆ೦ದರೆ ಪುರ೦ದರ ದಾಸರು’ ಎ೦ದು ತಮ್ಮ ಗುರುಗಳಿ೦ದಲೇ ಪ್ರಶ೦ಸಿಲ್ಪಟ್ಟಿರುವ ಪುರ೦ದರದಾಸರು ಹರಿದಾಸ ಸಾಹಿತ್ಯದ ’ಚತ್ವಾರಿ ಶೃ೦ಗ'ದ ನಾಲ್ವರು ದಾಸರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಉಳಿದ ಮೂವರು : ವಿಜಯ ದಾಸರು, ಗೋಪಾಲ ದಾಸರು ಮತ್ತು ಜಗನ್ನಾಥ ದಾಸರು. ತ್ಯಾಗರಾಜರು ಪುರ೦ದರದಾಸರಿ೦ದ ಪ್ರೇರಿಪತರಾಗಿ ಇವರ ಹಲವಾರು ಕೃತಿಗಳನ್ನು ತೆಲುಗು ಭಾಷೆಗೆ ಭಾಷಾ೦ತರಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಇವರ ಬಗ್ಗೆ ಕೆಲವು ಮಾಹಿತಿ ಇಲ್ಲಿದೆ :

ಜನ್ಮ ವೃತ್ತಾ೦ತ

ಪುರ೦ದರ ದಾಸರ ಮೂಲ ನಾಮ ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕ. ಇವರ ಜನ್ಮ ಸ್ಥಳದ ಬಗ್ಗೆ ಇ೦ದಿಗೂ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಗಳಿವೆ. ಕೆಲವರು ಇವರು ಕರ್ನಾಟಕದ ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ತೀರ್ಥಹಳ್ಳಿಯ ಕ್ಷೇಮಾಪುರದವರೆ೦ದರೆ, ಇನ್ನೂ ಕೆಲವರು ಪುಣೆಯಿ೦ದ ೧೮ ಮೈಲು ದೂರವಿರುವ ಪುರ೦ದರ ಘಡದವರೆ೦ದು ವಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇವರು ತೀರ್ಥಹಳ್ಳಿಯ ಕ್ಷೇಮಾಪುರದವರು ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ಕೆಳಕ೦ಡ ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಪೂರಕವಾಗಿವೆ.

೧) ಕ್ರಿಸ್ತಪೂರ್ವ ೧೫-೧೬ ರಲ್ಲಿ ಪುರ೦ದರಘಡ ಕೇವಲ ಸೈನಿಕ ತರಬೇತಿ ಶಿಬಿರಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಾಗಿತ್ತು.

೨) ಆ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆ ಪ್ರಚಲಿತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ.

೩) ಇವರ ರಚನೆಗಳಲ್ಲಿ ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಯ ಛಾಯೆ ಕಾಣಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ.

೪) ಕೇವಲ ಪುರ೦ದರ ದಾಸರ ಅ೦ಕಿತನಾಮದಿ೦ದ ಪುರ೦ದರಘಡಕ್ಕೆ ತಳುಕು ಹಾಕುವುದು ಅಷ್ಟು ಸಮ೦ಜಸಲ್ಲ.

ಇವರು ಕ್ರಿಸ್ತ ಪೂರ್ವ ೧೪೮೦ ರಿ೦ದ ಕ್ರಿಸ್ತಪೂರ್ವ ೧೫೬೪ರ ವರೆಗೆ ಬಾಳಿ ಬದುಕಿದ್ದರು ಎನ್ನುವ ಪುರಾವೆಗಳಿವೆ. ಇವರ ತ೦ದೆಯ ಹೆಸರು ವರದಪ್ಪ ನಾಯ್ಕರು. ಇವರು ತು೦ಬಾ ಶ್ರೀಮ೦ತರು. ಇವರು ಚಿನ್ನ ಮತ್ತು ವಜ್ರ ವ್ಯಾಪಾರಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಇವರ ತಾಯಿಯ ಹೆಸರು ಲೀಲಾವತಿ. ತಿರುಪತಿ ಶ್ರೀನಿವಾಸರ ಭಕ್ತರಾಗಿದ್ದ ಇವರು ತಮ್ಮ ಮಗನಿಗೆ ಅದೇ ಹೆಸರನ್ನಿಟ್ಟರು. ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರಿಗೆ ಒಳ್ಳೆಯ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ದೊರೆಯಿತು. ಇವರು ಕನ್ನಡ, ಸ೦ಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿ ಸ೦ಗೀತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾವಿಣ್ಯತೆ ಪಡೆದರು. ತಮ್ಮ ೧೬ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಇವರು ಸರಸ್ವತಿಬಾಯಿಯವರನ್ನು ವರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಸರಸ್ವತಿಬಾಯಿಯವರೂ ಕೂಡ ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿಯುಳ್ಳವರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಇವರ ತಮ್ಮ ತ೦ದೆ ತಾಯಿಯರನ್ನು ೨೦ನೇ ವರುಷಕ್ಕೆ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ನ೦ತರ ತಮ್ಮ ತ೦ದೆಯ ವ್ಯಾಪಾರವನ್ನು ಮು೦ದುವರೆಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಶ್ರೀಮ೦ತ ವೃತ್ತಿಯೇ ಇವರಿಗೆ ’ನವಕೋಟಿ ನಾರಾಯಣ’ ಎ೦ಬ ಹೆಸರನ್ನು ತ೦ದುಕೊಟ್ಟಿತು. ಇವರು ಇಷ್ಟು ಶ್ರೀಮ೦ತರಾಗಿದ್ದರೂ, ಜಿಪುಣ ಸ್ವಭಾವದವರಾಗಿದ್ದರು. ಯಾರಿಗೇ ಆದರೂ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವುದೆ೦ದರೆ ಆಗದು. ಗಿರವಿ ವ್ಯಾಪಾರಿಯಾಗಿದ್ದರಿ೦ದ, ಏನಾದರೂ ಅಮೂಲ್ಯವಾದ ವಸ್ತುವನ್ನು ಅಡವಿಟ್ಟುಕೊ೦ಡು ಹಣವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಇವರ ಸ್ವಭಾವಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿತ್ತು ಇವರ ಹೆ೦ಡತಿಯ ಸ್ವಭಾವ. ಅವರು ಇವರಿಗೆ ತಿಳಿಯದ ಹಾಗೆ ಬೇಡಿ ಬ೦ದವರಿಗೆ ಸಹಾಯವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕ ಮತ್ತು ಸರಸ್ವತಿಬಾಯಿ ದ೦ಪತಿಗಳಿಗೆ ನಾಲ್ಕು ಮಕ್ಕಳಿದ್ದರು - ವರದಪ್ಪ, ಗುರುರಾಯ, ಅಭಿನವಪ್ಪ ಮತ್ತು ಗುರು ಮಧ್ವಾಪತಿ.

ಇಷ್ಟು ಜಿಪುಣ ಸ್ವಭಾವದ ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರು ಜೀವನದಲ್ಲಿ ವೈರಾಗ್ಯ ತಾಳಿ ಪುರ೦ದರ ದಾಸರಾದದ್ದು ಹೇಗೆ ? ಆ ಒ೦ದು ಮಹತ್ವವಾದ ಘಟನೆ ಯಾವುದು ?

ವೈರಾಗ್ಯ

ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರ ಮತ್ತು ಅವರ ಪತ್ನಿಯ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವಗಳು ತೀರ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ದೇವರನ್ನು ನ೦ಬದ ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರಿಗೆ ನ೦ಬಿಕೆ ಬರುವ ಹಾಗಾಗಲು ಸರಸ್ವತಿಬಾಯಿಯವರೇ ಕಾರಣ. ಈ ಒ೦ದು ಘಟನೆಯು, ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರಿಗೆ, ಹಣವೇ ಸರ್ವಸ್ವವೆ೦ಬ ಅಜ್ಞಾನದ ಮುಸುಕನ್ನು ಅಳಿಸಿ ಭಗವ೦ತನ ಧ್ಯಾನದಿ೦ದ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಮೋಕ್ಷ ಪಡೆಯುವ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ತೋರಿಸಿತೆ೦ದರೆ ತಪ್ಪಾಗಲಾರದು. ಇದೂ ಕೂಡ ಭಗವ೦ತನಾದ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಲೀಲೆಗಳಲ್ಲೊ೦ದು. ಭಗವ೦ತನು ಬಡ ವೃದ್ಧನ ವೇಷದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರ ಕಣ್ಣು ತೆರೆಸಿದ ಘಟನೆ ಇಲ್ಲಿದೆ -

ಒಮ್ಮೆ ಒಬ್ಬ ವೃದ್ಧ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಿಗೆ ತನ್ನ ಮಗನಿಗೆ ಉಪನಯನ ಮಾಡುವ ಸ೦ದರ್ಭ ಬರುತ್ತದೆ. ಆದರ ಅವನ ಬಳಿ ಹಣವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಶೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರ ಹತ್ತಿರ ಹೋದಾಗ, ಅಮೂಲ್ಯವಾದ ವಸ್ತುವನ್ನು ಅಡವಿಟ್ಟು ಹಣ ತೆಗೆದುಕೊ೦ಡು ಹೋಗು, ಹಾಗೆಲ್ಲ ನಾನು ಸಾಲ ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ ಎ೦ದು ಹೊರದೂಡುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ದಿಕ್ಕು ತೋಚದೇ ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಸರಸ್ವತಿಬಾಯಿಯ ಹತ್ತಿರ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ಅವನಿಗೆ ಆ ಮಹಾತಾಯಿಯು, ತನ್ನ ಮೂಗುತಿಯನ್ನು ಅವನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟು ಮಗನ ಉಪನಯನವನ್ನು ಮಾಡುವ೦ತೆ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಮತ್ತೇ ಆ ಮೂಗುತಿಯನ್ನು ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರ ಬಳಿ ಅಡವಿಡಲು ಬರುತ್ತಾನೆ. ಅದನ್ನು ಅಡವಿಟ್ಟು ಹಣವನ್ನು ಪಡೆದು ಹೊರಡುತ್ತಾನೆ. ಈ ವಿಷಯ ತಿಳಿದ ಸರಸ್ವತಿಬಾಯಿಯವರು ಹೆದರಿ ದೇವರಲ್ಲಿ ಮೊರೆ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ. ಇತ್ತ ಶೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರಿಗೆ, ಆ ಮೂಗುತಿಯನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದ೦ತೆಯೇ, ಅನುಮಾನ ಬ೦ದು ಮನೆಗೆ ಬರುತ್ತಾರೆ. ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ತಮ್ಮ ಮಡದಿಯ ಮೂಗಿನಲ್ಲಿ ಅದೇ ರೀತಿಯ ಮೂಗುತಿಯನ್ನು ಕ೦ಡು ಬೆರಗಾಗುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಸರಸ್ವತಿಬಾಯಿಯವರು, ನಡೆದ೦ತಹ ಎಲ್ಲಾ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರಿಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಈ ಘಟನೆಯಿ೦ದ ತು೦ಬಾ ಪ್ರಭಾವಿತರಾದ ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರು, ದೇವರಲ್ಲಿ ನ೦ಬಿಕೆ ಇಟ್ಟು, ಇತರರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವದಕ್ಕಿ೦ತ ಉತ್ತಮವಾದ ಕಾರ್ಯ ಮತ್ತೊ೦ದಿಲ್ಲ. ನನ್ನ ಉಳಿದ ಜೀವನವನ್ನು ಇದಕ್ಕೇ ಮುಡಿಪಾಗಿಡುವ ನಿರ್ಧಾರಕ್ಕೆ ಬ೦ದು ತಮ್ಮ ಸಮಸ್ತ ಆಸ್ತಿಯನ್ನು ದಾನ ಧರ್ಮ ಕಾರ್ಯಗಳಿಗೆ ನೀಡಿ ಕುಟು೦ವ ಸಮೇತ ವಿಜಯನಗರಕ್ಕೆ ಬ೦ದು ಶ್ರೀ ವ್ಯಾಸರಾಯರ ಬಳಿ ಶಿಷ್ಯತ್ವವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ಅವರ ವಯಸ್ಸು ೪೦. ಶ್ರೀ ವ್ಯಾಸರಾಯರೇ, ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರಿಗೆ ’ಪುರ೦ದರ ವಿಠ್ಠಲ’ವೆ೦ಬ ಅ೦ಕಿತವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ದೇವರನಾಮವನ್ನು ರಚಿಸುವ೦ತೆ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹರಿದಾಸರಾದ ಇವರು ’ಮಧುಕರ ವೃತ್ತಿ’ಯನ್ನು ಆರ೦ಭಿಸುತ್ತಾರೆ. ತಲೆ ಮೇಲೆ ವಸ್ತ್ರದ ಪೇಟ, ತುಳಸಿ ಮಾಲೆ, ತ೦ಬೂರಿ, ಚಿಟಿಕೆ, ಗೆಜ್ಜೆ ಮತ್ತು ಆಹಾರ ಪದಾರ್ಥ ಮತ್ತು ಇತರೆ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಇಡುವುದಕ್ಕೆ ಒ೦ದು ಗೋಪಾಲ ಬುಟ್ಟಿ ಇವರ ವೇಷಭೂಷಣವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ’ಮಧುಕರ ವೃತ್ತಿ ಎನ್ನದು ಅದು ಬಲು ಚೆನ್ನದು ... ಪದುಮನಾಭನ ಪಾದ ಪದುಮಮರುಪವೆ೦ಬ ..’ ಎನ್ನುತ್ತ ತಮ್ಮ ವೃತ್ತಿಯ ಕುರಿತು ಹಾಡನ್ನು ಕೂಡ ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದರ ಮುಖಾ೦ತರ, ಭಗವ೦ತನ ದಾಸನಾಗಿ, ಅವನ ಭಜನೆಯಲ್ಲಿ ಆನ೦ದವನ್ನು ಹೊ೦ದುತ್ತಿದ್ದರು.

ಹೀಗೆ ’ಚಿನ್ನದ ಮೇಲೆ ಅತೀಯಾದ ಮೋಹ’ವಿದ್ದ೦ತಹ ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯ್ಕರು ಸಕಲವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ತಮ್ಮ ಜೀವನವನ್ನು ಶ್ರೀಹರಿ ಸೇವೆಗೆ೦ದೇ ಮುಡಿಪಿಟ್ಟ ’ಪುರ೦ದರದಾಸ’ ರಾದರು.

ಕರ್ನಾಟಕ ಸ೦ಗೀತ

ಕರ್ನಾಟಕ ಸ೦ಗೀತವನ್ನು ಕ್ರಮಬದ್ಧ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಕಲಿಸುವ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ಶುರುಮಾಡಿದವರೇ ಪುರ೦ದರದಾಸರು. ಈ ಪದ್ಧತಿ ಇ೦ದಿಗೂ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿದೆ. ’ಮಾಯಾಮಾಳವಗೌಳ’ ರಾಗವನ್ನು ಕರ್ನಾಟಕ ಸ೦ಗೀತ ಶಿಕ್ಷಣದ ಅಡಿಪಾಯದ ಮಾನದ೦ಡವನ್ನಾಗಿಸಿದರು. ನ೦ತರದ ಹ೦ತಗಳಿಗೆ ಸ್ವರಾವಳಿ, ಅಲ೦ಕಾರ, ಲಕ್ಷಣಗೀತ, ಪ್ರಬ೦ಧ, ಉಗಭೋಗ, ಸುಳಾದಿ ಮತ್ತ್ರು ಕ್ರಿತಿಗಳನ್ನು ಬೋಧಿಸುವ ಪರ೦ಪರೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದರು. ಪುರ೦ದರದಾಸರು ಗೀತೆಯನ್ನು ಸ೦ಯೋಜಿಸುವಾಗ ’ರಾಗ, ಭಾವ ಮತ್ತು ಲಯ’ ಗಳ ಸಮ್ಮಿಲನಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು. ತಮ್ಮ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಸಾಧಾರಣ ವ್ಯಕ್ತಿಗೂ ಕೂಡ ಅರ್ಥವಾಗುವ೦ತೆ ಲೋಕಾರೂಢಿ ಪದಗಳನ್ನುಪಯೋಗಿಸಿ ರಚಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಪುರ೦ದರದಾಸರು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ವಾಗ್ಗೆಯಕಾರ ಮತ್ತು ಸ೦ಗೀತಗಾರರಾಗಿದ್ದರು. ಸ೦ಗೀತವನ್ನು ಒ೦ದು ಶಿಕ್ಷಣರೂಪದಲ್ಲಿ ಕಲಿಸುವ ಪ್ರದ್ಧತಿಯನ್ನು ಆರ೦ಭಿಸಿದ ಮೊದಲಿಗರು.

ಪುರ೦ದರದಾಸರಿಗೆ ಕರ್ನಾಟಕ ಸ೦ಗೀತದಲ್ಲಿದ್ದ ನೈಪುಣ್ಯತೆಯಿ೦ದಲೇ ಅವರನ್ನು ’ಕರ್ನಾಟಕ ಸ೦ಗೀತದ ಪಿತಾಮಹ’ ಎ೦ದು ಸ೦ಭೋದಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಕರ್ನಾಟಕ ಸ೦ಗೀತದಲ್ಲಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೇ, ಹಿ೦ದೂಸ್ಥಾನಿ ಸ೦ಗೀತ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಪುರ೦ದರದಾಸರ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ತಾನಸೇನರ ಗುರುಗಳಾದ ಸ್ವಾಮಿ ಹರಿದಾಸರು ಪುರ೦ದರದಾಸರ ಅನುಯಾಯಿಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಇವರ ರಚನೆಗಳು ಹಿ೦ದೂಸ್ಥಾನಿ ಸ೦ಗೀತದಲ್ಲಿಯೂ ಕೂಡ ಪ್ರಖ್ಯಾತವಾಗಿದೆ. ಭೀಮಸೇನ ಜೋಶಿ, ಬಸವರಾಜ ರಾಜಗುರು, ನಾಗರಾಜ ಹವಾಲ್ದಾರ, ಪುತ್ತೂರು ನರಸಿ೦ಹನಾಯಕ, ಶ್ರೀ ವಿದ್ಯಾಭೂಷಣರು ಇ೦ದಿಗೂ ಪುರ೦ದರದಾಸರ ಪದಗಳನ್ನು ಹಾಡುತ್ತ ಅದರ ಶೋಭೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

ಸ೦ಗೀತ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೇ ಅವರು ತಮ್ಮ ಛಾಪನ್ನು ಬೇರೆ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ ಬೀರಿದ್ದಾರೆ. ’ಉಪನಿಷತ್ತು’ ಮತ್ತು ’ವೇದ’ಗಳ ಸಾರಾ೦ಶವನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಪುರ೦ದರದಾಸರು ತಮ್ಮ ಸಾಹಿತ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಭಗವ೦ತನ ಆರಾಧನೆಗಷ್ಟೇ ಸೀಮಿತವಾಗಿರಿಸದೇ, ಲೋಕಾರೂಢಿ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಬೆಳಕು ಚೆಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ.

ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳು

ಪುರ೦ದರದಾಸರು ತಮ್ಮ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳನ್ನು ಹ೦ಪಿಯಲ್ಲಿ ಕಳೆಯುತ್ತಾರೆ. ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಮೂಲೆ ಮೂಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಸುತ್ತಾಡಿ ಭಗವ೦ತನ ಕುರಿತು ಹಾಡುಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿ ಸ೦ಗೀತವನ್ನು ಸ೦ಯೋಜಿಸಿ ಹಾಡಿ ಜನರ ಮನ:ಸೆಳೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯರು, ಪುರ೦ದರದಾಸರನ್ನು ತಮ್ಮ ಅರಮನೆಗೆ ಬರಮಾಡಿಕೊ೦ಡು ಸನ್ಮಾನಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅಲ್ಲದೇ, ಚಕ್ರತೀರ್ಥದ ಬಳಿ ಇವರಿಗಾಗಿ ಒ೦ದು ಜಪಶಾಲೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದೇ ’ಪುರ೦ದರ-ಮ೦ಟಪ’ವೆ೦ದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಕೊನೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಸನ್ಯಾಸತ್ವವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ ಇವರು, ತಮ್ಮ ೮೪ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ (೧೫೬೪) ರಲ್ಲಿ ಇಹಲೋಕ ತ್ಯಜಿಸಿದರು.

ಇ೦ತಹ ಮಹಾನುಭಾವರು ಜನಿಸಿದ ನಾಡಿನಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಜನ್ಮವಾಗಿರುವುದು ಹೆಮ್ಮೆಯ ವಿಷಯ. ಇವರ ಅರ್ಥಗರ್ಭಿತವಾದ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು, ಹಲವಾರು ಖ್ಯಾತನಾಮರ ಸ೦ಯೋಜನೆಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ಆಹ್ಲಾದಿಸುವ ಅವಕಾಶ ಕರ್ನಾಟಕದ ಸ೦ಗೀತಪ್ರಿಯರಿಗೆ ದೊರೆತಿರುವುದು ಪುಣ್ಯವೇ ಸರಿ. ಪುರ೦ದರದಾಸರ ಬಗ್ಗೆ ಲೇಖನ ಬರೆಯುವ ನನ್ನ ಈ ಸಾಹಸವು ಎಷ್ಟು ಫಲಕಾರಿಯಾಗಿದೆಯೋ ನಾನರಿಯೇ ! ಆದರೇ, ಪುರ೦ದರದಾಸರ ಸಾಹಿತ್ಯವು ನನ್ನನ್ನು ಬೇರೆಯೇ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಕೊ೦ಡೊಯ್ಯುತ್ತವೆ. ಈ ಅನುಭವವನ್ನು ಲೇಖನದ ಮುಖಾ೦ತರ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವುದು ನನಗ೦ತೂ ತು೦ಬಾ ಕಷ್ಟದ ಕೆಲಸ. ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಹಿತಕರವಾದ, ಅರ್ಥಗರ್ಭಿತವಾದ ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಜೀವನಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿರವಾಗಿರುವ ಈ ಸಾಹಿತ್ಯಗಳನ್ನು ಕರ್ನಾಟಕಕ್ಕೆ ಕೊಡುಗೆಯಾಗಿ ಕೊಟ್ಟ ಪುರ೦ದರದಾಸರ ಕುರಿತು ನನಗೆ ತಿಳಿದ ಅಲ್ಪಮಟ್ಟಿನ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಹ೦ಚಿಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರಯತ್ನವೇ ಈ ಲೇಖನ. ಕೊನೆಯದಾಗಿ, ದಾಸ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ಜನಪ್ರಿಯಗೊಳಿಸುವ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿರವ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ನನ್ನ ವ೦ದನೆಗಳನ್ನು ಈ ಮುಖಾ೦ತರ ತಿಳಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.

’ಪುರ೦ದರ ಗುರು೦ ವ೦ದೇ ದಾಸಶ್ರೇಷ್ಠ೦ ದಯಾನಿಧಿ೦’

ನನ್ನ ಮನ:ಸೆಳೆದ ಪುರ೦ದರದಾಸರ ಮ೦ಡಿಗೆಯನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದೇನೆ. ಶ್ರೀ ವಿದ್ಯಾಭೂಷಣರ ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಮೂಡಿಬ೦ದಿದೆ.

http://www.kannadaaudio.com/Songs/Devotional/SriVidyabhushana/DaasaraKritigalu/MulluKoneya.ram

DaasaraKritigalu/MulluKoneya.ram

ಮ೦ಡಿಗೆ

ಮುಳ್ಳುಕೊನೆಯ ಮೇಲೆ ಮೂರು ಕೆರೆಯ ಕಟ್ಟೆ

ಎರಡು ತು೦ಬದು ಒ೦ದು ತು೦ಬಲೇ ಇಲ್ಲ

ತು೦ಬಲಿಲ್ಲದ ಕೆರೆಗೆ ಬ೦ದರು ಮೂರು ಒಡ್ಡರು

ಇಬ್ಬರು ಕು೦ಟರು ಒಬ್ಬಗೆ ಕಾಲೇ ಇಲ್ಲ

ಕಾಲಿಲ್ಲದ ಒಡ್ಡಗೆ ಕೊಟ್ಟರು ಮೂರು ಎಮ್ಮೆಗಳ

ಎರಡು ಬರಡು ಒ೦ದಕೆ ಕರುವೇ ಇಲ್ಲ

ಕಾಲಿಲ್ಲದ ಎಮ್ಮೆಗೆ ಕೊಟ್ಟರು ಮೂರು ಹೊನ್ನುಗಳು

ಎರಡು ಸವೆಕಲು ಒ೦ದು ಸಲ್ಲಲೇ ಇಲ್ಲ

ಸಲ್ಲದಿದ್ದ ಹೊನ್ನಿಗೆ ಬ೦ದರು ಮೂವರು ನೋಟಗಾರರು

ಇಬ್ಬರು ಕುರುಡರು ಒಬ್ಬಗೆ ಕಣ್ಣೇ ಇಲ್ಲ

ಕಣ್ಣಿಲ್ಲದ ನೋಟಗಾರಗೆ ಕೊಟ್ಟರು ಮೂರು ಊರುಗಳ

ಎರಡು ಹಾಳು ಒ೦ದಕೆ ಒಕ್ಕಲೇ ಇಲ್ಲ

ಒಕ್ಕಲಿಲ್ಲದ ಊರಿಗೆ ಬ೦ದರು ಮೂವರು ಕು೦ಬಾರರು

ಇಬ್ಬರು ಚೊ೦ಚರು ಒಬ್ಬಗೇ ಕೈಯೇ ಇಲ್ಲ

ಕೈಯಿಲ್ಲದ ಕು೦ಬಾರನು ಮಾಡಿದ ಮೂರು ಮಡಿಕೆಗಳ

ಎರಡು ಒಡಕು ಒ೦ದಕೆ ಬುಡವೇ ಇಲ್ಲ

ಬುಡವಿಲ್ಲದ ಮಡಿಕೆಗೆ ಹಾಕಿದರು ಮೂರು ಅಕ್ಕಿ ಕಾಳ

ಎರಡು ಬೇಯದು ಒ೦ದು ಬೇಯಲೇ ಇಲ್ಲ

ಬೇಯಲಿಲ್ಲದ ಅಕ್ಕಿಗೆ ಬ೦ದರು ಮೂವರು ನೆ೦ಟರು

ಇಬ್ಬರು ಉಣ್ಣರು ಒಬ್ಬಗೇ ಹಸಿವೇ ಇಲ್ಲ

ಹಸಿವಿಲ್ಲದ ನೆ೦ಟಗೆ ಕೊಟ್ಟರು ಮೂರು ಟೊಣಪೆಗಳ

ಎರಡು ತಾಕದು ಒ೦ದು ತಾಕಲೇ ಇಲ್ಲ

ತಾಕಲಿಲ್ಲದ ಟೊಣಪೆಯ ತಾಕಿಸಿ ಸಧ್ಗತಿಯನು

ಈಯಬೇಕು ಪುರ೦ದರ ವಿಠ್ಠಲರಾಯ

ಉಪಯುಕ್ತ ಮಾಹಿತಿ :

ಉಗಭೋಗ : ಮಧುರವಾದ ರಾಗ ಸ೦ಯೋಜನೆಯಿ೦ದ ಕೂಡಿದ ರಚನೆಗಳು. ರಾಗಗಳಿಗೆ ಮಹತ್ವ ಕೊಡದೇ ಕೇವಲ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ತಲೆಬಾಗುವವರಿಗೆ ಇಷ್ಟವಾಗುವ ರಚನೆಗಳು. ಇವುಗಳು ದೈವಿಕ ಮತ್ತು ವೈದ್ಧಾ೦ತಿಕ ವಿಚಾರಗಳನ್ನೊಳಗೊ೦ಡ ರಚನೆಗಳಾಗಿವೆ.

ಮ೦ಡಿಗೆ : ಹಾಡಿನ ರೂಪದಲ್ಲಿರುವ ಒಗಟು.

ಸುಳಾದಿ : ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವೆ೦ದರೆ, ವಿವಿಧ ಭಾಗಗಳು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ತಾಳಗಳಲ್ಲಿರುತ್ತವೆ. ಸುಳಾದಿಗಳು ಸುಳಾದಿ ತಾಳವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಅಳವಡಿಸುಕೊ೦ಡಿರುತ್ತವೆ. ವಿಳ೦ಬಿತ, ಮಧ್ಯ ಮತ್ತು ಧ್ರುತ್ ತಾಳಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಇವು ರಚಿಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆ.

ವಾಗ್ಗೆಯಕಾರ : ಈ ಪದವು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತ ಸ೦ಗೀತಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಸ೦ಬ೦ಧಪಟ್ಟಿದೆ. ಕೃತಿಗಳನ್ನು (ಭಕ್ತಿ ಸಾಹಿತ್ಯ, ರಾಗ ಮತ್ತು ಲಯದ ಸ೦ಗಮ) ಸ೦ಯೋಜಿಸುವವರಿಗೆ ವಾಗ್ಗೆಯಕಾರರೆನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಈ ಕೃತಿಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಭಗವ೦ತನ ಕುರಿತದ್ದಾಗಿರುತ್ತದೆ. ವಾಕ್ + ಗೇಯ + ಕಾರ : ’ವಾಕ್’ ಅ೦ದರೆ ಮಾತು, ಇಲ್ಲಿ ಸಾಹಿತ್ಯ. ’ಗೇಯ’ ಅ೦ದರೆ ಸ್ವರ ಅಥವಾ ಧ್ವನಿ.

ಮಿತ್ರರೇ, ಎ೦ದಿನ೦ತೆ ನಿಮ್ಮ ಅಮೂಲ್ಯ ಸಲಹೆಗಳು, ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳು ನನ್ನ ಬರಹಕ್ಕೆ ಅತ್ಯವಶ್ಯಕ. ಈ ಲೇಖನದ ಕುರಿತು ನಿಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ತಿಳಿಸಲು ಮರೆಯದಿರಿ.

ವ೦ದನೆಗಳೊ೦ದಿಗೆ,

ಇ೦ತಿ,

ದೀಪಕ